نهمین نکوداشت هفته چاپ

در آستانه روز ملی صنعت چاپ، موسسه صبا میزبان فعالان صنعت چاپ شد

به گزارش روابط عمومی موسسه صبا؛ آیین گشایش و نخستین جلسه از سلسله نشست‌های علمی- تخصصی «هفته علوم و فناوری چاپ ایران» با عنوان «حکمرانی و سیاست‌گذاری در صنعت چاپ؛ تجارب و آموزه‌ها» با حضور جمعی از پیشکسوتان، اساتید و فعالان صنعت چاپ، یکشنبه 5 شهریور 1402، در سالن کنفرانس‌های فرهنگستان هنر برگزار شد. این نشست علمی-تخصصی به مناسبت روز ملی صنعت چاپ (11 شهریور) و طی چهارمین همایش ملی علوم و فناوری چاپ ایران برگزار شد. انجمن علمی فناوری چاپ ایران، فرهنگستان هنر، موسسه فرهنگی هنری پژوهشی صبا و خانه خلاق و نوآوری فرهنگ و هنر از جمله مشارکت‌کنندگان و حامیان این رویداد بودند.

درآمدی بر نکوداشت هفته چاپ؛ به عنوان رویداد ملی صنعت چاپ

آیین نکوداشت هفته چاپ با بحث مقدماتی محمد بیطرفان، رئیس انجمن علمی فناوری چاپ ایران، افتتاح شد. بیطرفان این انجمن را پرچم‌دار و متولی نکوداشت هفته چاپ در ایران خواند که در عمر ده ساله خود موفق به برگزاری نه دوره آیین نکوداشت صنعت چاپ شده است. از نظر وی، مجموع فعالیت‌های ده ساله این انجمن، اطلاق عنوان «اندیشکده صنعت چاپ» را برازنده آن می‌کند؛ چراکه تلاش همواره انجمن، شناخت و پیگیری مسائل روز صنعت چاپ با نگاهی به تاریخ 700 ساله آن و معطوف به آینده و رویکردهای آینده‌پژوهانه بوده است.

بیطرفان درباره اهمیت برگزاری آیین سالانه نکوداشت صنعت چاپ نیز صحبت کرد و این رویداد تخصصی را ملی‌ترین اتفاق در حوزه چاپ ایران خواند.

صنعت چاپ و چالش هویت مستقل

احمد فروزیده، مدرس، پیشکسوت و تاثیرگذار صنعت چاپ، نخستین سخنرانی این نشست را انجام داد. فروزیده از مفهوم عمومی حکمرانی آغاز کرد و آن را «فرآیند قاعده‌گذاری، اجرای قواعد، بررسی، نظارت و کاربست بازخوردها با اعمال قدرت مشروع به منظور دستیابی به هدفی مشترک برای همه کنشگران و ذینفعان در چارچوب ارزش‌ها و هنجارها در یک محیط، خانواده، نظام آموزشی، چاپخانه، سازمان و غیره» دانست و مولفه‌ها و شاخص‌های حکمرانی خوب را برشمرد که شامل دستیابی به ارزش‌ها، عدالت‌گستری، مهار فساد، مشارکت، مسئولیت‌پذیری و غیره می‌شود. وی در ادامه به تعریف حکمرانی صنعت پرداخت و آن را برهم‌کنش سه قدرت سیاسی (دولت)، اقتصادی (بازار) و اجتماعی (جامعه) دانست؛ که در سه سطح 1.سیاست‌گذاری 2.تنظیم‌گری و 3.تصدی‌گری به تعامل و هماهنگی می‌رسند. نتیجه این تعامل می‌تواند در سه مدلِ 1.ادامه وضع موجود 2.اصلاح فرآیندها و ساختارها و 3.ارتباط درونی و بیرونی بروز پیدا کند. این بحث مقدمه‌ای به حیطه حکمرانی صنعت چاپ شد. از نظر فروزیده این صنعت در حوزه قوانین

بالادستی که همان سند راهبردی صنعت چاپ کشور است، برخوردار از اسناد و مقررات درست است. اما در حوزه‌های متعدد دچار چالش‌های عدیده‌ای است؛ از جمله:

-         فرسودگی و کم‌بازدهی ماشین‌آلات در حوزه تجهیزات و نبود دستگاه‌های پیشرفته؛

-         وابستگی مواد اولیه چاپ به واردات و دلار؛

-         نوسان و افزایش قیمت ارز؛

-         نبود سرمایه در گردش و ناتوانی در جذب سرمایه‌گذاری بخش خصوصی؛

-         فقدان قطعات اصلی دستگاه‌های چاپ.

این چرخه آسیب در صنعت چاپ ایران به آسیبی کلان‌تر دامن زده است و منجر به ضعف صنایع و تولیدات داخلی نیز شده است و امکان رقابت در بازارهای جهانی را از این محصولات گرفته است. فروزیده توضیح داد ضعف صنعت چاپ، باعث شده است محصولات ایرانی از جمله زعفران، صنایع دستی، خشکبار، خرما و غیره از طریق بسته‌بندی در سایر کشورها در بازارهای جهانی عرضه شوند و سود حاصل از آن به کشورهای دیگر سرازیر شود.

فروزیده کلان‌معضل صنعت چاپ را بحران بی‌هویتی دانست. به زعم وی دولت‌مردان و سیاست‌گذاران هویت مستقلی برای این صنعت قائل نیستند. استفاده همواره از پسوندهای «چاپ و نشر»، «چاپ و تبلیغات»، «چاپ و بسته بندی» و غیره بازنمایی از این آسیب بنیادی است.

احیای صنعت چاپ؛ تخصص در قبال سلیقه

غلامرضا شجاع، پیشکسوت و مدیرعامل شرکت تعاونی چاپخانه‌داران، با توجه به عنوان نشست، هدف سیاست‌گذاری را توسعه پایدار عنوان کرد؛ که چشم‌انداز آن بهبود وضع موجود صنعتی، اقتصادی، اجتماعی و محیط زیستی است. به همین دلیل هدف اصلی آموزش عالی، پژوهش، کنش‌های نوآورانه در صنعت چاپ همانند دیگر صنایع، باید همسو با توسعه پایدار باشد. شجاع از این مقدمه، لزوم دولت مدرن را برای توسعه پایدار و تحقق حکمرانی خوب نتیجه گرفت. بنابراین با سیاست‌ها و تصمیمات سلیقه‌ای که اهداف مشخصی در راستای توسعه کشور ندارند، نمی‌توان به تحول در سیاست‌گذاری رسید. وی با رد دخالت سیاسیون در حکمرانی و سیاست‌گذاری، زمین‌گیرشدن بسیاری از صنایع در کشور از جمله صنعت چاپ را ناشی از ذهنیت اشتباه مدیران دانست. شجاع ضمن تاکید بر نقش کارشناسان و متخصصان در حکمرانی و سیاست‌گذاری صنعت چاپ، از فعال‌نبودن متخصصان این حوزه در تدوین سیاست‌های توجیهی گلایه کرد؛ که به کمک دولت بیایند و نقشه راه دولت در حوزه چاپ را برای تصمیم‌گیران این عرصه روشن کنند.

مرور تجربه سیاست‌های اصلاحی

جلال ذکایی، نائب رئیس انجمن لیتوگرافی تهران، با توجه به سابقه خود در مدیریت امور چاپ وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، به تجارب و آموزه‌های سیاست‌گذاری در صنعت چاپ نقبی زد و به مرور دوران مسئولیت خود از مهر 84 تا اوایل 89 پرداخت.

ذکایی سیاست‌گذاری چاپ را شامل دو حوزه «سیاست‌گذاری امور جاری و روزمره» و «سیاست‌گذاری کلان» دانست. سیاست‌های روزمره مثل تاسیس چاپخانه، با صدور دستورالعمل صدور مجوز تاسیس چاپخانه رقم خورد. اما سامان‌بخشی سیاست‌های کلان که یک لجام‌گسیختگی در آن دیده می‌شد، نیازمند جمع‌آوری داده بود. بنابراین طرح سرشماری و آمارگیری صنعت چاپ کلید خورد و اطلاعات مفیدی از وضعیت نیروی انسانی، تجهیزات و دانش این حوزه جمع‌آوری شد. متاسفانه این سرشماری تکرار نشد و همچنان به آمار سرشماری اولیه که مربوط به ۱۵ سال پیش است، استناد می‌شود. وی همچنین طرح آمایش سرزمینی صنعت چاپ را نیز در راستای بهبود وضعیت سیاست‌های کلان نام برد؛ که گزارش آن نیز تدوین و منتشر شد. راهکار جلال ذکایی برای تداوم شناخت وضعیت موجود با هدف سیاست‌گذاری برای آینده، عدم اکتفا به دانش موجود و اهتمام در جهت ترجمه گزارش‌های کمپانی‌های مطرح جهان بود. توصیه‌ای که در سال‌های صدارت بر اداره کل چاپ نیز بر آن جامه عمل پوشانید. وی در انتها ابراز تاسف کرد که این گزارش‌ها که خرید و ترجمه آن با هزینه‌های بسیار ممکن شده است، به افراد و مراکز ذی‌صلاح که امکان بهره‌برداری از آن را داشته باشند ارسال نشده و صرفا در دسترس جایگاه‌های حقوقی خاصی قرار گرفته است که عملا امکان بهره‌برداری از این گزارشات را ندارند.

ضرورت حکمرانی و سیاست‌گذاری دولت

حمید فریور، کارشناس و فعال حوزه چاپ، به چالش‌های صنعت چاپ در ایران پرداخت. فریور به عنوان نخستین چالش، از منظری کلان طرح بحث کرد و وضعیت توسعه‌نیافتگی و فقر دستاورد صنعت چاپ را فراتر از اتحادیه‌ها، افراد و سیاست‌ها دانست. از نظر وی تمام این کنش‌گران در بستر «ساختار» توان ایفای کارکرد مثبت را از دست می‌دهند. وی با پیش‌کشیدن بحث ساختار از نسبت متقابل ظرف و مظروف گفت و تاثیر ساختار بر مطالعات و انتظارات در این عرصه را تعیین‌کننده دانست. از نظر وی میان ساختار و تکالیف رابطه وجود دارد، همان‌طور که میان ساختار و انتظارات رابطه وجود دارد. بنابراین مطالبات واقعی و درست در ساختار اشتباه را نباید انتظار داشته باشیم.

دومین نقطه چالش‌زا در صحبت‌های فریور، بحث هویتی بود که توسط فروزیده نیز به آن پرداخته شده بود. از نظر فریور زمانی که ساختار به درستی تعریف نشده است، هویت درست و مستقلی نیز نمی‌توانیم برای صنعت چاپ ایجاد کنیم. بنابراین تعریف مشخص و بازتعریف صنعت چاپ توسط بخش دولتی و بخش خصوصی برای کاهش آسیب‌های هویتی این حوزه ضروری است.

نداشتن صورت مسئله جمعی، سومین چالش عرصه چاپ در ایران از نظر فریور بود. از نظر وی ما به یک توافق جمعی درباره صورت مسئله صنعت چاپ نیاز داریم که بتواند چشم‌انداز کنش‌ها و فعالیت‌های تحولی و اصلاحی در این حوزه را روشن کند.

فریور در پایان بر لزوم حکمرانی و سیاست‌گذاری در صنعت چاپ از سوی دولت تاکید کرد. چه آنکه در وضعیت رجحان منافع فردی بر منافع جمعی، فقدان نیروی بالادستی همچون دولت می‌تواند به هرج‌ومرج منجر شود. بنابراین ما در وضعیتی نیستیم که دولت را معاف از حکمرانی بدانیم. نقطه تاکید حکمرانی دولت نیز از نظر وی، ایجاد سیاست‌هایی است که به کاهش تعارض میان حکمران و کارآفرین منجر شود.

نسبت دانشگاه و صنعت تاریخی و استراتژیک چاپ

فرهنگ فصیحی، رئیس پارک علم‌وفناوری دانشگاه امیرکبیر، با مهم و استراتژیک خواندن صنعت چاپ، آن را عرصه‌ای پرکاربرد در تمام شئون صنعتی و اقتصادی کشور دانست. وی با اشاره به نسبت دانشگاه و مشخصا صنعت چاپ، حوزه چاپ را عرصه‌ای چندرشته‌ای خواند که دانشگاه به واسطه رشته‌هایی نظیر پلیمر، شیمی، نساجی، برق و مکانیک در تجهیزات و حتی حکمرانی می‌تواند به یاری آن بشتابد.

وی همچنین به لحاظ قدمت، صنعت چاپ را با صنعت نفت تطبیق داد و تحول در آن را مقدمه پیشرو شدن آن در روند اقتصاد کشور توصیف کرد. فصیحی پشتیبان این ادعا را تحولات انقلاب صنعتی چهارم دانست که بسیاری صنایع را حذف و صنایع چندرشته‌ای پرکاربرد را در توسعه اقتصادی کشورها برکشیده است. لازمه این امر از نظر وی، تغییر در مدل ثروت‌افزایی به نحوی است که با تکنولوژی و سرمایه کمتر به کیفیت بالاتر دست یافت. بنابراین و با توجه به کاربردهای متعدد چاپ در سایر صنایع، صنعت چاپ عرصه‌ای برای ایجاد پرش در سایر تولیدات و صنایع کشور محسوب می‌شود.

بازنگری در مفاهیم و بهره‌گیری از تجارب سیاست‌گذاری

مهرداد بیات، استاد دانشگاه، بازنگری در کاربرد مفاهیم را برای شناخت وضعیت موجود توصیه کرد. به زعم وی استعمال واژه‌های حکمرانی، استراتژی، سند راهبردی و غیره طی سال‌های بسیار، منجر به تقویت این امور در سیاست‌گذاری‌های ما نشده است. بنابراین لازم است با توجه به تجارب گذشته و پس‌نزدن تجربیات و آزمون‌های مدیران و سیاست‌گذاران پیشین، یک‌بار دیگر به درک و انتظار خود از این صنعت سامان دهیم.

مروری بر عملکرد و مواضع دفتر چاپ و نشر

به عنوان آخرین سخنران، سعید بهروان، معاون دفتر چاپ و نشر وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، به نمایندگی از علی‌اکبر ابراهیمی، مدیر کل این دفتر، مختصری از عملکرد این اداره را تشریح کرد.

جمع‌بندی نشست: فقدان آمار به‌روز در وضعیت وابستگی 80 درصدی صنعت چاپ

در انتهای سخنرانی‌ها، بیطرفان، رئیس انجمن علمی فناوری چاپ ایران، ضمن تحلیل آنچه در عرصه چاپ کشور می‌گذرد، به جمع‌بندی مفاد مطروحه در این رویداد تخصصی پرداخت:

-         بیش از 80 درصد وابستگی در صنعت چاپ ایران داریم؛

-         موضوع چاپ در ساختار و اولویت‌های پژوهشی کشور قرار ندارد؛

-         با فقدان اطلاعات و آمار به‌روز به عنوان پایه حکمرانی در عرصه چاپ مواجهیم؛

-         درگیری با سیاست‌های روزمره و غفلت از سیاست‌های کلان اتفاق افتاده است.

بیانیه نشست: تاکید بر توان داخلی

دکتر بهنام زنگی، رئیس موسسه فرهنگی، هنری و پژوهشی صبا (فرهنگستان هنر)، که در ابتدای این نشست به عنوان میزبان مراسم و ضمن خوشامدگویی، تداوم ده ساله این رویداد را نشانی از عزمی جدی دانسته و ابراز امیدواری کرده بود که میزبانی فرهنگستان هنر در این رویداد، اقدامی موثر در راستای تحول صنعت چاپ فهم شود؛ در پایان نشست، بیانیه نهمین نکوداشت هفته چاپ در ایران را قرائت کرد؛ که طی آن بر موارد زیر تاکید شد:

-         توجه به توسعه صنعت راهبردی چاپ و بسته‌بندی در برنامه‌ پنج‌ساله هفتم توسعه در راستای ارتقای منافع ملی؛

-         توجه و اولویت‌دهی به امر پژوهش برای بهره‌گیری از توانمندی نخبگان، پژوهشگران و استادان دانشگاه؛

-         تلاش برای بومی‌سازی صنایع پیشرفته در حوزه چاپ؛

-         اختصاص کرسی در شورای سیاست‌گذاری صنعت چاپ به انجمن علمی فناوری چاپ ایران با هدف جامعیت‌بخشیدن به این شورا؛

-         گردآوری اطلاعات و آمار جامع صنعت چاپ کشور و تحلیل داده‌ها به منظور استخراج نقش این صنعت در تولید ناخالص ملی، اشتغال و صادرات غیرنفتی به‌عنوان اصول اولیه حکمرانی خوب؛

-         تاسیس منطقه ویژه اقتصادی چاپ به‌منظور توسعه صادرات محصولات چاپی؛ و

-         حضور در بازارهای منطقه‌ای و بین‌المللی.

اختتامیه این نشست با تقدیر از مصطفی تینای‌تهرانی، عباس ابوالفتحیان، شاهرخ شیرمست و سید‌بدرالدین احمدی به عنوان استادان و پیشکسوتان صنعت چاپ کشور همراه شد. بازدید از «نمایشگاه پوسترهای بهنام زنگی با موضوع چاپ»، واپسین برنامه روز نخست نهمین رویداد نکوداشت هفته چاپ و چهارمین همایش علمی علوم و فناوری چاپ در ایران بود.

پایان/